حروف اضافه
«حروف اضافه»
حروف اضافه کلماتی هستند که به تنهایی معنی ندارند درجمله پیش ازاسم می آیند وآن رامتمم می سازند.ازآن جاکه حروف اضافه به کلمه ی بعدازخودنقش متمم می دهندبه آنها نقش نمای متمم نیز می گویند.
حروف اضافه ازنظرساختمان دودسته اند :1-حروف اضافه ی ساده 2-حروف اضافه ی مرکب
حروف اضافه ی ساده عبارتنداز: از، به ، با ،بی ، در ، بر ، برای ،تا ، مگر ،جز ، الا ، الّا ،چون ، اندر ، زی و ......
واژه هایی مانند:مثلِ ، مانندِ ،غیرِ ، رویِ ، زیرِ ، پهلویِ ، بالایِ ،سوایِ ، بدونِ ، بهرِ ، .....نیز با کسره ای که درپایان آنها می آید حروف اضافه هستند .
«حروف اضافه»
حروف اضافه کلماتی هستند که به تنهایی معنی ندارند درجمله پیش ازاسم می آیند وآن رامتمم می سازند.ازآن جاکه حروف اضافه به کلمه ی بعدازخودنقش متمم می دهندبه آنها نقش نمای متمم نیز می گویند.
حروف اضافه ازنظرساختمان دودسته اند :1-حروف اضافه ی ساده 2-حروف اضافه ی مرکب
حروف اضافه ی ساده عبارتنداز: از، به ، با ،بی ، در ، بر ، برای ،تا ، مگر ،جز ، الا ، الّا ،چون ، اندر ، زی و ......
واژه هایی مانند:مثلِ ، مانندِ ،غیرِ ، رویِ ، زیرِ ، پهلویِ ، بالایِ ،سوایِ ، بدونِ ، بهرِ ، .....نیز با کسره ای که درپایان آنها می آید حروف اضافه هستند .
نکته: تا وقتی حرف اضافه است که نهایت وانتهارادرزمان یامکان برساند.
چون وقتی حرف اضافه است که به معنی مثل ومانند باشد.
بی وبا چنانچه باکلمه ی بعدازخود صفت بسازند پیشوند به حساب می آیندوحرف اضافه نیستند. مثل کلمه ی بی دولت ،بیسواد ،بی ادب ، با فرهنگ ،بانمک و .....
حروف اضافه ی مرکب : حروف اضافه ی ساده گاه با یک اسم می آیند وحرف اضافه ی مرکب می سازندوفهرست بازی دارند .
برخی از حروف اضافه ی مرکب ساخته شده از:
به : به غیرِ، به اضافه ی ِ، به علاوه ی ِ، به وسیله ی ِ،به استثنایِ ، به مجردِ ،به جهتِ ،به خاطرِ
از: ازنظرِ ، ازرویِ ، ازسرِ ، ازقبیلِ ، ازلحاظِ ، ازحیثِ ، ازجمله یِ
در : دربرابرِ ، درمقابلِ ، درباره یِ ، درموردِ ، درمیانِ ، درخصوص ِ
بر: براثرِ ، براساسِ ، برطبقِ ، برحسبِ
با: باوجودِ
نکته :
طرز تشخیص حروف اضافه ی مرکب :حرف اضافه درصورتی مرکب است که نتوان برای جزءاسمی آن وابسته ی پیشین آورد،یعنی آن راگسترش داددرغیراین صورت حرف اضافه مرکب نیست مثلاًکلمه ی« به عنوانِ» درجمله ی او به عنوانِ رئیس جلسه سخنرانی کرد.حرف اضافه ی مرکب است امادرجمله ی به عنوانِ مقاله توجه کنید. به حرف اضافه ی ساده است وعنوان متمم زیرا برای عنوان می توان وابسته ی پیشین آورد وگفت به این عنوان مقاله توجه کنید. پایان
بر گرفته از :دستورزبان فارسی تألیف دکتر وحیدیان کامیار
دستورزبان فارسی تألیف دکتر انوری/احمدی گیوی
گروه اسمی _ وابسته های اسم بخش اول
اهداف یادگیری:
فراگیری انواع وابسته ها
آشنایی با صفت بیانی و انواع ترکیب اضافی
در طرح درس های پیشین با وابسته ی پسین و پیشین آشنا شدیم اکنون برای فراگیری بهتر به بیان کارکرد و تطبیق این آموخته ها می پردازیم.
کارکرد وابسته در گروه اسمی این است که برخی از ویژگی های هسته را توضیح می دهد یا این که نکته ی جدیدی به آن می افزاید؛ مانند : کلاس بزرگ
تمرین :
اکنون به هسته های موجود در جملات زیر و وابسته های آن ها دقت کنید:
پیش از آن که صدای کودک گرسنه به گوش برسد، مادر سراسیمه خود را به اتاق رسانده و کودک معصومش را در آغوش گرفت؛ نگاه این مادر مهربان به چهره ی تابناک کودک دوخته شد و این قشنگ ترین لحظه ای است که انسان می تواند آن را درک کند و به راستی می توان از خود پرسید: عجب محبتی است محبت مادر، محبتی که در دستگاه عظیم آفرینش مثل و مانند ندارد و هم چون گلی خوشبو روح و روان آدمی را عطرآگین می کند.
صدای کودک گرسنه : ( کودک هسته / صدا وابسته ی پیشین / گرسنه وابسته ی پسین )
کودک معصومش : ( کودک هسته / معصوم وابسته ی پسین / ش وابسته ی پسین )
نگاه این مادر مهربان : ( مادر هسته / نگاه وابسته ی پیشین / این وابسته ی پیشین / مهربان وابسته ی پسین )
چهره ی تابناک کودک : (چهره هسته /تابناک وابسته ی پسین / کودک وابسته ی پسین )
قشنگ ترین لحظه : (لحظه هسته / قشنگ ترین وابسته ی پیشین )
عجب محبتی : (محبت هسته / عجب وابسته ی پیشین )
محبت مادر : ( مادر هسته / محبت وابسته ی پیشین )
دستگاه عظیم آفرینش :( آفرینش هسته / دستگاه وابسته ی پیشین / عظیم وابسته ی پیشین )
گلی خوشبو :( گل هسته / ی وابسته ی پسین / خوشبو وابسته ی پسین )
روان آدمی : ( آدم هسته / روان وابسته ی پیشین / ی وابسته ی پسین )
هریک از وابسته های پیشین و پسین که در جملات بالا ذکر شد عنوانی دارند که با یکدیگر به بررسی آن ها می پردازیم.
صدای کودک گرسنه: ( صدای کودک اضافه ی تعلقی) صدا: مضاف/ کودک : مضاف الیه
( گرسنه : صفت بیانی کودک )
کودک معصوم : ( معصوم : صفت بیانی )
نگاه این مادر مهربان : ( نگاه این مادر اضافه ی تعلقی ) نگاه: مضاف/ این مادر: مضاف الیه
( این مادر : این صفت اشاره )/ ( مادر مهربان : مهربان صفت بیانی )
چهره ی تابناک کودک : ( تابناک : صفت بیانی )/ ( چهره ی کودک اضافه ی تعلقی ) چهره: مضاف/ کودک: مضاف الیه
قشنگ ترین لحظه : قشنگ ترین صفت عالی
عجب محبتی : عجب صفت تعجب
محبت مادر : اضافه ی تعلقی ( محبت : مضاف / مادر : مضاف الیه )
دستگاه عظیم آفرینش : ( عظیم : صفت بیانی « دستگاه » ) / ( دستگاه آفرینش : اضافه ی غیر تعلقی دستگاه: مضاف/ افرینش : مضاف الیه )
گلی خوشبو : ( ی نشانه ی ناشناس ) / ( خوشبو صفت بیانی )
روان آدمی : ( اضافه ی تعلقی روان : مضاف / آدم : مضاف الیه / ی : نشانه ی ناشناس )
اکنون درباره ی هریک از این وابسته ها توضیح می دهیم :
صفت بیانی : صفت بیانی صفتی است که هم چون اسم از نظر ساخت بر چهار دسته تقسیم می شود:
1) صفت ساده
2) صفت مرکب
3) صفت مشتق
4) صفت مشتق- مرکب
صفت ساده : صفتی است که تنها یک تکواژ ( جزء معنی دار ) دارد؛ مانند: خوب، کوتاه
صفت مرکب: صفتی است که از دو یا چند تکواژ مستقل تشکیل شده است؛ مانند : خوش بو، دل نواز، قطعه قطعه
باید توجه داشت که صفت مرکب به دو شکل ساخته می شود:
الف) از افزوده شدن صفت +اسم خوش چهره، بدقلق
ب ) افزوده شدن تکواژ مستقل + بن فعل کج اندیش
صفت مشتق: صفتی است که از یک تکواژ مستقل + یک « وند » به وجود آمده است ؛ مانند: بامرام
چگونگی ساخته شدن صفت های مشتق به شکل زیر است :
الف) پیشوند+ صفت یا اسم : ناشکر
ب) صفت + پسوند: خالصانه
ج) اسم+ پسوند: ایرانی
د) بن مضارع + پسوند: شنوا
ه) بن ماضی + پسوند: دیدار
صفت مشتق- مرکب : این صفت نیز ترکیبی از مرکب و مشتق است؛ مانند : ناجوان مرد
اکنون ترکیب اضافی را در ادامه ی مبحث صفات می آوریم و تمرین و تطبیق آن ها را به طور مشترک ذکر خواهیم کرد.
ترکیب اضافی چیست ؟
هرگاه دو اسم پشت سر آیند به گونه ای که یک کسره رابط میان آنها باشد را ترکیب اضافی می گویند، مانند: توپ علی
( باید توجه داشت که اسم دوم در این ترکیب نباید صفت باشد زیرا در این صورت ترکیب ما وصفی خواهد بود)
ما دونوع ترکیب اضافی داریم :
1) اضافه ی تعلقی
2) اضافه ی غیرتعلقی
اضافه ی تعلقی:
در این نوع اضافه یک رابطه ی مالکیت و وابستگی میان مضاف و مضاف الیه وجود دارد؛ مانند: صدای مادر
اضافه ی غیر تعلقی: در این نوع اضافه رابطه ی مالکیت و وابستگی میان مضاف و مضاف الیه نیست؛ مانند: کتاب فارسی
برای بازشناسایی اضافه ی تعلقی از اضافه ی غیرتعلقی می توان از این دو راه استفاده کرد:
1) در اضافه ی تعلقی می توان مضاف الیه را جمع بست؛ مانند: حیاط مدرسه حیاط مدارس
2) می توان پس از آن که مضاف و مضاف الیه را در اضافه ی تعلقی جابجاکرد، یک فعل « دارد» در انتهای آن افزود که به موجب آن یک جمله ی سه جزئی مفعول دار ساخته می شود؛ مانند:
کیف زهرا زهرا کیف دارد.
نکته:
در شماره 1 عنوان کردیم که مضاف الیه جمع بسته می شود اما باید توجه داشت چنان چه مضاف الیه ما اسم خاص بود نمی توان آن را جمع بست؛ مانند: کتاب علی
اهداف یادگیری:
تمرین و تطبیق مطالب آموخته شده در گروه اسمی، وابسته های اسم در بخش اول
در طرح گروه اسمی، وابسته های اسم 1 خواندیم که صفت بیانی به چهار دسته تقسیم میشود:
1- صفت ساده
2- صفت مرکب
3- صفت مشتق
4- صفت مشتق- مرکب
ترکیب اضافی نیز دو نوع دارد:
اضافه ی تعلقی و
اضافه ی غیرتعلقی
اکنون می خواهیم در این طرح آموخته های خود را کاربردی کنیم:
تمرین:
انواع وابسته را در عبارات زیر مشخص کرده و نوع صفت و اضافه را در آن ها می بینیم:
دخترک عروسک زیبایش را برداشت و در آغوش گرفت و با لب خندان به سوی اتاق دوید.
عروسک زیبا : ترکیب وصفی ( زیبا : صفت ساده ) / لب خندان: ترکیب وصفی ( خندان: صفت مشتق )
صدای پای معلم را شنید که عجولانه به سمت کلاس می آمد تا درس روشنگر خود را صادقانه به دانش آموزان یاد دهد.
صدای پا: ترکیب اضافی ( اضافه ی تعلقی )/ پای معلم: ترکیب اضافی ( اضافه ی تعلقی )/
عجولانه: صفت مشتق/ درس روشنگر: ترکیب وصفی ( روشنگر: صفت مشتق ) / صادقانه: صفت مشتق
با قلب پاکش برای دوستش دعا کرد تا مشکلش حل شود و پس از تمام کردن دعا دست های کوچکش را به صورت کشید و صلوات فرستاد.
قلب پاک : ترکیب وصفی ( پاک: صفت ساده )/ دست های کوچک: ترکیب وصفی( کوچک: صفت ساده )
دست روزگار او را به سمتی برد که بتواند زیبایی های زندگی را در وجودش درک کند و به جای آن که مدام تلخی ها و زشتی های دنیا را در ذهنش مجسم کند، اندیشه های مثبت را جایگزین آن ها نماید.
دست روزگار: ترکیب اضافی( اضافه ی غیر تعلقی)/ زیبایی های زندگی: ترکیب اضافی( اضافه ی تعلقی)/ زشتی های دنیا: ترکیب اضافی( اضافه ی تعلقی) / اندیشه ی مثبت : ترکیب وصفی ( مثبت: صفت ساده )
مدیر مدرسه بلندگو را به دست گرفت و اعلام کرد: روز چهارشنبه تمیزترین لباس هایتان را پوشیده و با ظاهر مرتب در صف حاضر شوید زیرا مسابقات سراسری در مدرسه ی ما برگزار خواهد شد.
مدیر مدرسه: ترکیب اضافی( اضافه ی تعلقی) / روز چهارشنبه: ترکیب اضافی ( اضافه ی غیرتعلقی) / تمیزترین لباس : ترکیب وصفی( تمیزترین : صفت عالی ) / ظاهر مرتب: ترکیب وصفی( مرتب: صفت ساده )/ مسابقات سراسری: ترکیب وصفی ( سراسری: صفت مشتق)/ مدرسه ی ما: ترکیب اضافی( اضافه ی غیرتعلقی)
خریدار با حالتی طلبکارانه رو به فروشنده کرد و گفت: این فرش ابریشمی آن چنان که می گویید قیمت ندارد حال آن که فروشنده این سخن او را نسنجیده می دانست.
خریدار: صفت مشتق/ طلبکارانه: صفت مشتق- مرکب/ فروشنده: صفت مشتق/ فرش ابریشمی: ترکیب وصفی ( ابریشمی: صفت مشتق)/ نسنجیده: صفت مشتق
دخترک با محبت گل های باغچه را آبیاری کرد و برگ های لطیفشان را نوازش کرد و می دانست که این گل ها محبت او را دریافت می کنند.
دخترک بامحبت: ترکیب وصفی ( بامحبت: صفت مشتق )/ گل های باغچه: ترکیب اضافی ( اضافه ی تعلقی)/ برگ های لطیف: ترکیب وصفی( لطیف: صفت ساده)/ این گلها: « این » صفت اشاره/ محبت او: ترکیب اضافی( اضافه ی تعلقی)
سیب سرخ را از درون بشقاب برداشت و بویید، عطر خوشش مشامش را پر کرد و آرامش وجودش را فراگرفت، آرامشی که زیبنده ی قلب پاکش بود.
سیب سرخ: ترکیب وصفی( سرخ: صفت ساده )/ عطر خوش: ترکیب وصفی ( خوش: صفت ساده) / زیبنده: صفت مشتق / قلب پاک: ترکیب وصفی( پاک : صفت ساده )
امیر حسین